زندگی در پارادایم اعتراض

اگر سلسله قیامهای رخ‌داده در جامعه‌ی ایران در عصر دیکتاتوری دینی؛ به‌خصوص سه قیام ۸۸، ۹۶ و ۹۸ را به زلزله‌هایی با ریشترهای مختلف تشبیه کنیم، خواهیم دید که ایران آبستن یک انقلاب فراگیر و تغییرات بنیادین است. هر چه جلو آمده‌ایم از یک قیام به قیام دیگر، به قدرت و دامنه‌ی قیام افزوده شده و پریود وقوع آن نیز به هم نزدیکتر شده است.
از منظری دیگر می‌توان قیامهای اجتماعی ایران را به سه فوران آتشین از یک قله‌ی آتشفشانی مانند کرد. این سه فوران در سه بازه‌ی زمانی حاکی از مستعد بودن جامعه‌ی ایران برای یک فوران آتشفشانی عظیم هستند؛ یک نوع فوران ماگماتیک که در آن گازهای سالیان متراکم شده از حالت فشرده خارج شده و ماگمای مذاب را به بیرون پرتاب خواهند کرد. محافظه‌کارترین کارشناسان حکومتی که همواره در تحلیل‌هایشان به استعداد جامعه‌ی ایران برای شورشهای بزرگ اذعان کرده‌اند.
«جامعه‌ی ایرانی در سال‌های اخیر در وضعیت جنبشی قرار داشته و به همین دلیل، هر نارضایتی به‌سرعت تبدیل به اعتراضی اجتماعی می‌شود». (سعید مدنی، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی. اعتماد. ۱۱مرداد۹۹)
روزنامه‌ی حکومتی ابتکار (۱۱مرداد۹۹) نیز نوشته است:
«مدت زیادی است که جامعه ما در لبه پارادایم اعتراض زندگی می‌کند. در این مدت، این جامعه بارها به نقطه جوش رسیده است اما به هر علت فرو نشسته است. آبان‌ماه یک خروجِ نصفه و نیمه شورشیان گرسنه بود.»
این یک تعبیر محتاط و دست به عصا از واقعیت ایران است. درست آن است که بگوییم مردم ایران نزدیک به ۴دهه در پارادیم اعتراض به سر می‌برند. پارادایم از واژه‌ی یونانی پارادیگما به‌معنی الگو و مدل گرفته شده است. این واژه برای نخستین بار از سوی توماس کوهن در کتاب «ساختارهای انقلاب‌های علمی» مورد استفاده قرار گرفت. بنا بر این تعریف، مردم ایران، الگوی مسلط، چارچوب فکری ـ فرهنگی و سرمشق خویش را اعتراض به نظامی قرار داده که تمامیت ایران و ایرانی را به گروگان گرفته است. یعنی اعتراض به حاکمیت ولایت فقیه تا آنجا در ذهن و عین مردم ایران جا باز کرده که به یک رفتار پارادایمی تبدیل شده، جامعه آن را به‌عنوان یک الگوی مقبول و مورد مراجعه به مدت طولانی به‌رسمیت شناخته، با آن خو گرفته و خود را با آن منطبق کرده است.
آنچه در این کتاب می‌خوانید مجموعه جستارهایی است که هر یک به‌‌نوعی این پارادایم را برجسته می‌کنند.
گردآوری آنها در قاب یک کتاب از آن بابت ضروری است که در آنها رخدادهایی از تاریخچه‌ی معاصر ایران را می‌توان یافت. اگر چه ممکن است گذر زمان، دگردیسی پدیده‌های سیاسی ـ اجتماعی و دگرگشت روزگار، بر پاره‌یی از این جستارها و گفت‌آوردها غبار کهنگی بنشاند اما برای آیندگان یک نشانی خواهد بود از مواضعی که در شرایط استیلای اختناق بر این زادبوم اتخاذ کرده‌ایم.
این شرف و راه‌توشه ما را بس